Piękna okolica z zachwycającymi widokami, wśród lasów, pagórków, potoku i niesamowitej architektury. To idealne miejsce na odpoczynek po trudach tygodnia, w niepowtarzalnej atmosferze, ciszy i spokoju.
30 kilometrów od Krakowa, na północ od Krzeszowic, na wzgórzu z wapiennych skał, w cichej dolinie Eliaszówki, ukryty wśród malowniczych lasów, stoi barokowy zespół klasztorny w Czernej, w którym od XVII wieku urzędują Karmelici Bosi.
Zapraszam na spacer po zabytkowym klasztorze i Dolinie Eliaszówki.
Historia Klasztoru
Dzieje klasztoru w Czernej sięgają I połowy XVII wieku, kiedy zarząd Zakonu w Rzymie wydał zgodę na założenie klasztoru pustelniczego w Polsce. Fundacji eremu podjęła się Agnieszka z Tęczyńskich Firlejowa, wojewodzina krakowska, która przekazała karmelitom bosym w posiadanie wsie: Siedlec, Paczółtowice, Żbik oraz młyn chechelski. Dobra te przeznaczyła na wybudowanie klasztoru i stałe utrzymanie pustelników. W latach 1629-1633 powstał klasztor a w 1640 roku konsekrowano kościół św. Eliasza. W 1672 roku ukończono budowę „wielkiej klauzury” a teren o powierzchni ponad 80 hektarów otoczono wysokim kamiennym murem. Prawdopodobnie istniało tu 12 pustelni, jednak większość z nich uległa zniszczeniu i do dziś zachowała się jedynie pustelnia Św. Agnieszki oraz fragmenty pustelni św. Jana Chrzciciela. Budynki klasztoru, kościół, zabudowania gospodarcze i ogród otoczone zostały kolejnym murem i tworzyły tzw. „małą klauzurę”. Pod zaborem austriackim erem został zlikwidowany i w 1805 roku kościół został udostępniony wiernym.
Z klasztorem w Czernej nieodłącznie związane są dwie postacie: Matka Boska Szkaplerzna, której obraz słynący z wielu łask cieszy się nieustającym kultem wiernych oraz święty Rafał Kalinowski. Inżynier, powstaniec styczniowy, sybirak – najsłynniejszy karmelita bosy i przeor w klasztorze w Czernej, który został beatyfikowany a następnie kanonizowany przez Jana Pawła II.
Klasztor ma plan czworoboku o wymiarach 70 × 70 m, ale kościół na planie krzyża łacińskiego jest dość nietypowy, ponieważ znajduje się wewnątrz zabudowań. Jest to pozostałość po obowiązującej niegdyś klauzurze. Nie wchodzi się więc wprost do kościoła, najpierw jest korytarz z kaplicami po obu stronach i osobne pomieszczenie na spowiedź a w bocznych skrzydłach klasztoru – pomieszczenia wspólne i cele zakonników, połączone krużgankiem.
Co zobaczymy na terenie klasztoru
- kościół pod wezwaniem św. Eliasza ze wspaniałymi, barokowymi ołtarzami z czarnego marmuru. W świątyni znajdują się także: grób fundatorki klasztoru, XVIII-wieczny obraz Matki Boskiej Szkaplerznej, relikwie św. Rafała Kalinowskiego
- główna brama wjazdowa, XVII-wieczna, barokowa, wyłożona czarnym marmurem
- źródełko w kształcie serca z rzeźbą kruka, które doprowadza wodę ze źródła św. Eliasza
- studnia wykuta w litej skale w latach 1644-1651, ocembrowana czarnym marmurem i nakryta gontem, jej głębokość wynosi prawie 40 m, a średnica 2 m
- muzeum klasztorne oraz eksponaty przywiezione z Afryki, gdzie karmelici prowadzili misje
- Droga Krzyżowa na wzgórzu z rzeźbami Alfreda Kotowskiego, powstała dla uczczenia 350 rocznicy powstania klasztoru
- przyklasztorny cmentarz
- naprzeciw wejścia do kościoła – ogród skalny i ołtarz polowy a powyżej punkt widokowy, z którego można obejrzeć cały kompleks oraz okolicę
W dekoracji tej świątyni został wykorzystany najbardziej popularny w okolicy materiał budowlany, czyli czarny marmur dębnicki, którego złoża znajdowały się w pobliskim kamieniołomie w Dębniku należącym wówczas do klasztoru. Imponujące ołtarze, wspaniale prezentujące się posadzki, okazałe świeczniki są największą ozdobą w kościelnym wnętrzu. Czarny marmur stosowany był głównie w barokowych kościołach, wykonywano z niego portale, ołtarze, posadzki, kaplice, nagrobki, epitafia, chrzcielnice, balustrady. Nazwa „marmur” jest zwyczajowa i powstała ze względu na fakt, iż skała ta bardzo dobrze się poleruje, co upodabnia ją do marmuru.
Dolina Eliaszówki
Dolina Eliaszówki jest rezerwatem przyrody o powierzchni ponad 100 hektarów i długości ok. 4 km. Utworzono go, aby chronić lasy buczyny karpackiej i łęgu olszowo-jesionowego, a także niezwykle ciekawe skały wapienne z ostańcami i grotami. W czasie wędrówki po wzgórzach zachwyca wspaniałą przyrodą, a także pozostałościami po dawnych pustelniach i murach wyznaczających zasięg klauzury. Nazwa doliny wywodzi się od płynącego jej dnem potoku Eliaszówka. W rezerwacie znajdują się źródła proroka Elizeusza, Św. Józefa i ocembrowane w kształcie serca – źródło proroka Eliasza. Niewątpliwą atrakcją doliny są ruiny tzw. Diabelskiego Mostu, który kiedyś stanowił element drogi do opactwa. Został zbudowany przez pustelników w latach 1671-1691 i pierwotnie mierzył 120 m długości, 18 m wysokości i 9,5 m szerokości. Na kamiennych filarach dwumetrowej grubości, budowniczy przerzucił 11 arkad z balustradami, figurami świętych przy wjeździe i u wylotu mostu. Choć dzisiaj w ruinie – jest on unikatem na skalę europejską.
Czerna to jeden z najpiękniej położonych klasztorów niedaleko Krakowa, perełka XVII-wiecznej architektury, miejsce, które ma ogromną wartość historyczną i religijną. Klasztor i okolica wyglądają pięknie o każdej porze roku, na wiosnę kiedy kolorowo kwitnie runo leśne, w lecie, kiedy w tutejszych lasach można się schronić przed upałem, jesienią można podziwiać złotą polską jesień i zimą kiedy na potoku tworzą się zamarznięte wodospady.
***
Tak spodobał mi się czarny marmur dębnicki, że postanowiłam sprawdzić, gdzie jeszcze w znanych miejscach został zastosowany i oto wyniki mojej kwerendy.
- kaplica Myszkowskich w kościele Dominikanów w Krakowie
- detale w kaplicy Zygmuntowskiej i w kaplicy Wazów
- sarkofag Jana III Sobieskiego i księcia Józefa Poniatowskiego w katedrze Wawelskiej
- portale w kaplicach kościoła Mariackiego
- ołtarz główny katedry św. Szczepana w Wiedniu
- elementy architektoniczne w klasztorze Kamedułów na Srebrnej Górze
- zdobienia w klasztorze Paulinów na Jasnej Górze
- fragmenty architektoniczne na Zamku Królewskim w Warszawie oraz w Rotundzie w Łazienkach
- kapliczka Boża Męka, w kształcie 9-cio metrowej kolumny, na wzgórzu przy drodze prowadzącej z Paczółtowic do Dębnika i Czatkowic. Ufundował ją i wykonał w 1659 roku Adam Negowicz, ówczesny kierownik prac kamieniarskich w kamieniołomach należących do Karmelitów Bosych z Czernej. Wyrzeźbiony na podstawie kolumny relief przedstawiający sceny Bożej Męki jest już dziś praktycznie niewidoczny.