Od 1 do 31 marca najstarszy fort Twierdzy Kraków dostępny jest nie tylko do spania, ale także do zwiedzania. To okazja, aby zobaczyć wyremontowane pomieszczenia, w których znajdują się m. in. hostelowe pokoje w stylu koszarowym, w kilku z nich oraz w korytarzu zorganizowano wystawę „Warszawska Luneta pod lupą”. Zwiedzającym udostępniono też dawną celę, gdzie po wojnie Urząd Bezpieczeństwa więził żołnierzy AK, a w przyszłości ma się tu mieścić oddział Muzeum Armii Krajowej.
Luneta Warszawska to jeden z najcenniejszych obiektów dawnej Twierdzy Kraków. Składa się z budynku reditowego i dwóch pierścieni wałów naziemnych pełniących funkcję umocnień. Inwestor chciałby na przedpolu fortu wybudować dwa budynki mieszkalne i biurowiec. W ramach części zabytkowej ogólnodostępnej przewiduje utworzenie parku w fosie wokół wałów, remont konserwatorski wałów artyleryjskich wraz z reditą, adaptację pomieszczeń parteru redity na funkcje użytkowe oraz utworzenie muzeum. Miłośnicy fortyfikacji nie mogą się doczekać kiedy ten dzień nastąpi. ALE. Dobrze byłoby aby inwestor pamiętał, że fort to nie tylko ceglane mury, redity i wały artyleryjskie lecz wszystkie elementy jego założenia, czyli przeciwstok, kryta droga i glacis, to wszystko to integralna część zabytku. ALE. Lepiej żeby popadał w ruinę w niezabudowanym terenie, czy wyremontowany stał wśród blokowisk? Ja wolę to drugie.
Potoczna nazwa Fortu 12 wywodzi się od XVIII wiecznej ”lunety” wysuniętej poza linię fortyfikacji w celu obrony dalekiego przedpola. Bastion powstawał w latach 1850 – 1856, w ramach pierwszego etapu budowy Twierdzy Kraków. Miał chronić rogatki Traktu Warszawskiego i teren od strony pobliskiej granicy z Rosją. Ze względu na swoje znaczenie w obronie miasta, wybudowano go wg najnowocześniejszych zasad sztuki militarnej. Obecnie jest jednym z lepiej zachowanych i najmniej przekształconych tego typu obiektów Twierdzy Kraków.
Luneta Warszawska jest pięciobokiem otoczonym fosą z dwoma podwójnymi kaponierami czołowymi (o wyglądzie tzw. ”kocich uszu”) oraz osiową kaponierą szyjową. Strzelnice redity i kaponier zgrupowane są po trzy – środkowa działowa, a po bokach wąskie strzelnice dla broni ręcznej. Gdy wejdzie się na zadrzewiony wał główny można z góry zajrzeć do małych dziedzińców kaponier ”kocich uszu”.
Kaponiery zakończone są krenelażem, czyli „zębami”, pomiędzy którymi znajduje się wolna przestrzeń tzw. miedza, która miała ułatwiać obronę w czasie oblężenia. Całość przypomina wyglądem średniowieczny zamek.
Rozwój wewnętrznej infrastruktury Twierdzy Kraków, rozwój przestrzenny cmentarza Rakowickiego i dalszy rozwój miasta, spowodowały spadek znaczenia tego fortu dla obronności Twierdzy. W latach 90. XIX wieku urządzono tu plac ćwiczeń, wybudowano magazyny a jego nowym, ważnym zadaniem, była ochrona węzła kolejowego i spedycji towarowej Twierdzy Kraków. Fort Luneta Warszawska otrzymał w latach 1907 – 1908, betonowy tradytor dla dwóch działek szybkostrzelnych i karabinu maszynowego, nadbudowany po lewej stronie obiektu.
Po odzyskaniu niepodległości w 1919 roku, Fort przejęła dyrekcja mienia wojskowego i przeznaczono go na magazyn. Na początku II wojny światowej obiekt służył także jako skład, ale od 1943 roku przeszedł w ręce Gestapo i pełnił rolę więzienia dla aresztowanych członków Wehrmachtu, SS oraz innych niemieckich więźniów. Po zajęciu Krakowa przez Armię Czerwoną fort przejęło NKWD, które prawdopodobnie przetrzymywało tu niemieckich jeńców i volksdeutschów przed wywózką na wschód. Od marca 1945 roku bastion pełnił rolę filii więzienia św. Michała. Osadzano tam członków podziemia zbrojnego i politycznego, o czym świadczy wiele zachowanych do dziś napisów na drzwiach i ścianach jednej z cel. Przejmujące napisy wykonane rękami więźniów, dziesiątki imion, krzyże, rysunki, daty. Na ścianach usiłowali pozostawić wiadomości dla najbliższych. Te ściany mówią. Niewykluczone, że historykom uda się ustalić nazwiska osób tutaj więzionych. Więzienna działalność Lunety Warszawskiej zakończyła się prawdopodobnie w połowie 1946 roku. W późniejszym okresie fort był wojskowym magazynem a od 1993 roku kilka firm handlowych miało tu swoje siedziby.
Organizatorem wystawy jest Fundacja Warszawska Luneta www.lunetafundacja.org.pl. Wystawa jest dostępna bezpłatnie od 1 do 31 marca 2017, w godzinach od 10.00 do 18.00 w forcie przy ul. Kamiennej 16.